Halk edebiyatı formlarımızdan, Koşma formu hakkında.
Koşma Formu (Edebî) ve Genel Özellikleri
Koşma formu, halk edebiyatında en çok kullanılan ve en çok sevilen nâzım biçimidir.
Genellikle, hece ölçüsünün on birli (6+5 ya da 4+4+3) kalıbıyla, üç veya beş dörtlük arasında söylenir.
Şâir, koşmanın son dörtlüğünde, adını ya da mâhlâsını söyler. İlk dörtlüğün kâfiye örgüsü XAXA ya da, AAAB biçiminde olur.
Diğer dörtlüklerin ilk üç dizesi, kendi arasında kâfiyelenir, dördüncü dize, birinci dörtlüğün son dizesiyle kâfiyelenir. Yâni; CCCB, DDDB…
Koşma Örneği
Eğer benim ile gitmek dilersen
Eğlen güzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kıraçlıdır açılmaz
Yollar çamur kurusun da gidelim
Karac’oğlan der ki buna ne fayda
Hiç rağbet kalmadı yoksula bayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
On bir ayın birisinde gidelim
Karacaoğlan
Koşma Türleri
Koşmalar, işlediği konulara göre değişik isimler alır.
Güzelleme
Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi, lirik konuları işleyen koşmalardır.
Evvel sen de yücelerden uçardın
Şimdi enginlere mi indin gönül
Deryâ deniz dağ taş demez aşardın
Kara menzilini aldın mı gönül
Yiğitliğim elden gitti yel gibi
Damağımda tadı kaldı bal gibi
Hoyrat eli değmiş gonca gül gibi
Bozulmuş bağlara döndün mü gönül
Karacaoğlan
Taşlama
Bir kişi, olayı ya da, durumu eleştiren koşmalardır.
Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selâm vermeğe dervişan beğenmez
Kazak Abdal
Koçaklama
Coşkun ve yiğitçe bir üslupla, savaş ve kahramanlık konularını anlatan, savaşları tasvir eden koşmalardır.
Yiğitler silkinip ata binende
Derelerden boz kurtlara ün olur
Yiğit olan döne döne döğüşür
Kötüler kavgadan kaçar dön olur
Köroğlu
Ağıt
Bir kimsenin ölümü üzerine, duyulan acıları anlatmak amacıyla söylenen, ölü çıkan evlerde, matem toplantılarında, okunup ağlanılan şiirlerdir. Ağıtlar, eski Türk sagularını hatırlatır. Ağıtların çoğu, on birli hece ölçüsüyle söylenmiştir. (Anonim halk şiiri ürünü olan ağıtlar da vardır).
Can evimden vurdu felek neyleyim
Ben ağlarım çelik teller iniler
Ben almadım toprak aldı koynuna
Yârim diye bülbül diller iniler
Dadaloğlu
Kaynak: edebiyatogretmeni.org
