Türk müziği çalgılarımızdan bağlama – Saz; Cüra, çöğür, tanbura, divan sazı ve meydan sazı gibi çeşitlerinin tanıtımı.
Genel bilgi
- Bağlama ya da saz, Türk halk müziğinde yaygın olarak kullanılan telli bir çalgıdır.
- Yörelere ve boyutlarına göre; kopuz, cura, saz, çöğür, dombra, ikitelli, tanbura ve tar gibi.değişik isimler verilmiştir.
- Tezene veya parmaklar ile çalınır. Parmaklarla çalma tekniğine şelpe veya dövme denir.
- Genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam 7 tellidir.
- Bağlama, kullanım amaçlarına göre farklı boylarda yapılmaktadır.
Cura
Anadolu ozanları tarafından çoklukla kullanılan bu çalgının uzunluğu 55-60 cm civarındadır ve bağlama âilesinin en küçük çalgısıdır. Altı, beş, dört, üç veya iki telli çeşitleri vardır. Curaların alt teli “la”, üst teli “re” sesine ayarlanmıştır. Curaların tekne derinlikleri ile göğüs genişlikleri 15 cm dolayındadır.
Sap uzunlukları ise 40 cm kadardır. Sapın ucundaki burgularla akort edilir. Dört telli curalarda üstteki tel ahenk telidir. Öbür teller bu ahenk telinin sesine göre akort edilir. Sapları kısa olduğu için curalarda az sayıda perde bulunur.
Cura, tezene ya da tellere parmakla vurularak çalınır. Genelde tek başına çalınan bir çalgı değildir. Yaygın olarak diğer sazlarla birlikte çalınır. Bağlamanın bir oktav tizine ayarlanan sesi, öbür sazların içinde belirginleşerek ezgiye hareket ve renk katar. Oyun havalarının kıvrak ve hareketli çalınış biçimine uygun bir çalgıdır.
Curalar büyüklüklerine göre değişik adlar alır. Curadan biraz büyük ve sesi curadan daha kalın olan olanlara “cura bağlama” denir. Cura bağlama en yaygın kullanılan cura türüdür. “Cura cura” ya da “cura zurna” adıyla bilinen türleri ise, curadan daha küçüktür ve sevimli görünüşü nedeniyle süs eşyası olarak çokça kullanılır.
Çöğür
Günümüzde “kısa sap bağlama” olarak anılan, büyüklüğü 36 ilâ 42 tekne ölçüleri arasında değişen türüne bağlama âilesi içinde kısa sap bağlama veya çöğür denir. Bir tanımına göre çöğür, bağlama âilesinin en kıdemli çalgılarındandır. Divan sazı’na yakın büyüklükte ve 9 ya da 6 tellidir.
Çöğürle seslendirilen eserler etkileyici bir hava yaratır. Bir diğer yaklaşıma göre ise, çöğür belli bir sazın adı değildir. Türkiye’nin çeşitli yerlerinde, çeşitli sazlara çöğür denilmektedir.
Tanbura
Bağlamadan daha küçüktür. Divan sazından bir oktav tizdir ve divan sazının curası olarak bilinir. Bağlamadan da dört ses daha tizdir. Alt (Re) orta (Do) seslerine akort edilir. Form Boyu 38 cm, sap boyu 50 cm, tel boyu 80 cm, form eni ve derinliği 22.8 cm dir.
Divan sazı
Divan sazı, bağlama âilesi içinde büyük boy bir bağlama türüdür. Meydan sazından biraz daha küçüktür. Dokuz telli yada yedi telli olarak kullanılabilir. Tekne boyu 48 – 52 cm, sap boyu 65 – 66 cm, tel uzunluğu 104-106 cm dir. Bağlamadan 5 ses pese akortlanır. Tamburu andıran tok ve mistik bir sesi vardır. Uzun hava açılışlarında kullanılmaya çok uygun bir sazdır.
Meydan sazı
12 teli bulunması sebebiyle “12 telli” de denir. Meydan sazlarının bazıları kısa saplıdır. Bağlama âilesinin en büyük sazıdır. 30 – 32 perdesi vardır. En ince teli 35 – 40’lık tır. Daha çok sargılı bam tellere ağırlık verilir. Karar sesi La’dır. Davudi bir sesi vardır. Tekne boyu 60 santim dir.