Divan şiirinde, din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlere kasîde denir. Kasîdelerin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Din ve devlet büyüklerini övmek veya yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.
- En az 15 en çok 99 beyitten oluşur. Ama genellikle 33 ile 99 beyit arasındadır.
- İlk beyitteki mısralar kendi arasında, diğer beyitlerdeki mısraların birincisi serbest, ikincisi ise birinci beyitle uyaklıdır. (aa-ba-ca-da-ea-fa…)
- Aruz ölçüsünün değişik kalıplarıyla yazılabilir.
- Gazelde olduğu gibi ilk beyite matla, son beyte makta, şairin mahlasının geçtiği beyte tac beyit denir.
- Kasidenin en güzel beyitine beytü’l-kasid denir.
- Fahriye ve tegazzül dışında diğer bölümlerin olması zorunludur.
- Kasidelerin özel bir adı yoktur. Kasideler, nesib bölümünde işlenen temaya,uyağın son harfine veya rediflere göre ayrılır.
- Dize ortalarında kafiyeli olan kasidelere musammat kaside denir.
- Kasidenin en ünlü şairleri: Nef’i, Baki, Fuzuli, Ahmet Paşa, Nedim…
Kasideler konularına göre ayrılırlar:
- Tevhid : Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.
- Münacaat : Allah’a yalvarmak, dua etmek amacıyla yazılan kasidelerdir.
- Naat : Peygamberimizi övmek için yazılan kasidelerdir.
- Medhiye : Devrin ileri gelenlerini övmek için yazılan kasidelerdir.
- Hicviye : Devrin yöneticilerini eleştirmek için yazılan kasidelerdir.
Tam bir kasidede aşağıdaki bölümler bulunur
Nesib veya Teşbib: Başlangıç bölümü desayılan bu kısımda, şair konuyla ilgisi bulunmayan (bahar, yaz, kış, saray, bahçe…) tasviri yapar. Genellikle 15-20 beyit arasında olur. Şiir yönünün en ağır olduğu bölümdür. Kaside genellikle övgü konuludur; ancak şair, doğrudan doğruya övgüye geçmez.
Kasideler nesib bölümünde işlenen konulara göre de gruplara ayrılırlar:
- Bahariyye : Nesib bölümünde bahar anlatılır.
- Iydiye : Nesib bölümünde bayram anlatılır.
- Şıtaiyye : Nesib bölümünde kış ve kar anlatılır.
- Ramazaniyye : Nesib bölümünde ramazan anlatılır.
- Rahşiyye : Nesib bölümünde atlar anlatılır.
- Sayfiyye : Nesib bölümünde yaz anlatılır.
Girizgâh : Konuya giriş için bir veya birkaç beyitten oluşan geçiş bölümüdür. Bu bölüm, nesib bölümü ile asıl bölüm olan medhiye bölümünü birleştirir. Girizgâh bölümü, gelişi güzel söylenen bir böülüm değildir. Yeri getirilerek, uygun, nükteli bir sözle övgüye başlandığı belirtilir.
Medhiye : Allah’ın, Hz. Muhammed’in, padişahın veya önde gelen kişilerin övüldüğü, yüceltildiği en uzun bölümdür. Övülen kişinin kişisel nitelikleri dikkate alınmadan, çok abartılı olarak kalıplaşmış mazmun ve benzetmelerle yapılan bir övgüdür.
Tegazzül : Kasidenin ölçüsüne ve uyağına uygun yazılan, araya sıkıştırılan gazeldir. Şair gazel söyleyeceğini önceden belirtir.
Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür. Şair abartılı olarak İran’ın ünlü şairleriyle kendi şairliğini karşılaştırır. Şiirinin ve şairliğinin onlardan üstün olduğunu söyler.
Dua : Kasidenin en son bölümüdür. Birkaç beyitten oluşur. Bu bölümde Allah’a, Peygamber’e, ülke büyüklerine iyi dileklerde bulunulur. Şairler dua bölümüne geçileceğini uygun bir şekilde belirtirler. Kaynak: diledebiyat.net
