Türk din müziği formlarından, Savt formu hakkında.
Savt Formu
Arapça’da, “ses” anlamına gelen Savt, genel anlamda müzik ile okunan şiir anlamına gelirse de, Tekke müziği‘nde, “Kısa güfteli, ağır tempolu, çok tekrarlanan melodi cümleleri ile bestelenmiş bir tür İlâhî formu” anlamındadır.
Başka bir ifâdeyle, “İlâhîler’e mahsus güftelerin, aynı makam ve usûlde, ancak farklı nağmelerle bestelenmesinden oluşmuş Tekke müziği eserlerine Savt denilmektedir.” Yâni bir güfte, aynı makam ve usûl adı altında, bir çok defa bestelense bile, bu parçaların hiç biri bir diğerine benzemez.
Çünkü, muhtevalarındaki nağmeler farklı farklıdır. Bu türü belirleyen temel öğe, seçilen bir beytin, birer cümleden veya iki cümleli bir bölümden oluşmuş bir ezgi içinde, sürekli olarak tekrarlanması ve her tekrarda cümlenin bir motifinin oluşmasıdır.
Savtlar, icrâ edilen zikrin özelliklerine göre, okunuş üslûbu ve okuma zamanı bakımından farklılık arzeder. Bu okunuş üslûbu ve okuma zamanı, tekkelerdeki zâkirbaşının, mûsikîdeki kudretine kalmıştır. Savt, Câmi müziği‘ndeki, “Tesbîh” formuna yakınlık arz eder.
Güfte, sürekli tekrarlanan, ruha tevhîd duygusu veren, birkaç cümleden ibârettir. Daha çok, Gülşenî tekkelerinde okunan ve âdeta bu tarikatla özdeşleşmiş olan bu form, aynı zamanda, Bayramı tarikatında seslendirilen İlâhîler’e de isim olmuştur.
Çamaşır, Tapu (Taptuk) Savtı gibi isimler alan Savtlar’ın Hacı Bayram Velî (ö:1429)’nin annesinden mirâs kaldığı, onun çamaşır yıkarken bu türden İlâhîler söylediği rivâyet edilir.
Tekke müziği’nin bu nadide formundan günümüze çok az sayıda eser gelebilmiştir. Bu eserlerden çoğunun güftesini, 1569 yılında vefât eden Gülşenîzâde Ahmed (Hayâlî)’e âit olan, “Durman yanalım âteş-i aşka” dizesiyle başlayan şiiri oluşturmaktadır.
Ayrıca bu eserlerin büyük bir kısmının Sabâ, geri kalanının ise, Çargâh ve Hüseynî makamlarından oluşu da dikkat çekmekte ve insanda, Savt formunun, hüzün içeren bir form olduğu kanaatini uyandırmaktadır.
Dr. Yavuz Demirtaş
Kaynak: ktp.isam.org.tr