Eskiden bu makama Vech-i hüseyni adı verilirdi.
- Durağı: Hüseyni Aşirân perdesidir.
- Seyri: İnicidir.
- Dizisi: Hüseynî aşirân makamı, Hüseynî aşirân makamı, yerinde Hüseyni makamı dizisine, Hüseyni aşirân perdesinde bir Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir (Hüseyni dizisi = Hüseyni beşlisi + 5.derece üzerinde Uşşak dörtlüsüdür)
- Güçlüsü: Giriş seyrinde hâkim olan Hüseyni makamının güçlüsü, Hüseyni perdesi, bu makamda da güçlüdür. Üzerinde Uşşak çeşnili yarım karar yapılır. Hüseyni dizisinin karar perdesi olan Dügâh perdesi de ikinci mertebe güçlü durumundadır ve önemlidir.
- Donanımı: Hüseyni makamı gibi si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
- Perdelerin isimleri: Pestten tize doğru: Hüseynî aşirân, Irak, Rast, Dügâh, Segâh, Çargâh, Nevâ, Hüseyni Eviç veya Acem, Gerdâniye, Muhayyer’dir.
- Yeden’i: Portenin altındaki re Yegâh perdesidir.
Genişlemesi
Hüseynî aşirân makamı pek geniş bir alanda seyr etmez. Bununla berâber çok gerekirse Dügâh perdesi üzerinde bulunan Hüseyni beşlisi simetrik olarak Muhayyer perdesi üzerine göçürülebilir. Makam bir başka şekilde de şöyle genişleyebilir: Hüseyni perdesi üzerinde bulunan Uşşak dörtlüsü, Muhayyer perdesi üzerine Bûselik beşlisi getirerek, Uşşak dizisi hâlinde uzatılır.
Bu uzamada kullanılan si Tiz Bûselik’tir. Önceden de söylediğimiz gibi, Hüseynî aşirân makamını böyle geniş kullanmak doğru olmaz. Hele Muhayyer perdesinde kesinlikle asma karar yapılmaz. Yegâh’da Rast’lı düşülebilir.
Seyir: Yerindeki Hüseyni dizisi ile güçlü Hüseyni perdesi civârından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık gezinilip, gerekli asma kararlar gösterildikten sonra, güçlü Hüseyni perdesinde Uşşak çeşnisiyle yarım karar yapılır.
Daha sonra yine karışık gezinilerek, Dügâh perdesinde Hüseyni makamı bitirilir. Nihâyet Hüseynî aşirân perdesindeki Uşşak dörtlüsüne geçilir. Bu arada seyrin sonuna yaklaşıldığında yerindeki Hicaz ve Nikriz geçkileri yapılır. Tekrar Hüseyni Aşirân’daki Uşşak dörtlüsüne dönülür ve bu dörtlü ile Hüseynî aşirân perdesinde tam karar yapılır.
Asma Karar Perdeleri
Hüseyni Aşirân makamının önemli bir kısmını meydana getiren Hüseyni makamının bütün asma karar perdeleri, bu makamda da geçerlidir. Biliyoruz ki Hüseyni makamının en karakteristik asma karar perdesi Çargâh’dır. Eğer Acem’li Hüseyni dizisi kullanılıyorsa, yâni Eviç perdesi yerine Acem perdesi basılıyorsa, Çargâh perdesindeki asma karar Çargâh çeşnilidir. Nevâ perdesinde Rast çeşnili asma karar yapılabilir.
Fakat Acem’li Hüseyni dizisi kullanılıyorsa, Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle asma karar yapılır. Segâh perdesinde Segâh ve Ferahnâk çeşnisiyle veya Segâh üçlüsü ile asma karar yapılır. Rast perdesinde Rast’lı , Irak perdesinde Segâh’lı asma kararlar fazla ısrar edilmeksizin yapılabilir.
Yegâh perdesinde Rast çeşnili asma karar kullanılabilir. Hüseyni Aşirân makamındaki eserlerde tam karara yakın yerinde (Dügâh’da) Hicaz ve yerinde (Rast’ta) Nikriz geçkileri yapmak âdet olmuştur ki, Hüseynî aşirân perdesindeki Uşşak dörtlüsünü de bu geçkiye eklersek bu, Hüseyni Aşirân’da bir Karcığar geçkisidir diyebiliriz.
Bu yerindeki Hicaz ve Nikriz geçkileri Hüseynî aşirân’daki Uşşak dörtlüsünün Beyâti dizisine dönüşüp, yerindeki Beyâti makamının dördüncü derecede Hicaz, üçüncü derecede Nikriz’li asma karar yaptığı gibi, şimdi Hüseyni Aşirân perdesindeki Beyâti dizisinin dördüncü ve üçüncü derecelerinde de aynı geçkiyi yapmasıdır.
Nitekim eserlerde bu geçkiden az önce Hüseynî aşirân makamı dizisinin Segâh perdesinin Bûselik perdesine dönüşmesi, yani Dügâh perdesine Bûselik’li düşülmesi de Hüseyni Aşirân perdesindeki Uşşak dörtlüsünün Beyâti dizisi hâlinde uzatıldığını ispatlar.
Yerindeki Nikriz beşlisinden sonra Irak perdesinde asma karar yapılırsa, Irak’da Hüzzam beşlisi meydana gelir. Bütün bunlarla berâber yerinde Hicaz ve Nikriz geçkileri yapılmadan da Hüseyni Aşirân makamı oluşur. Esâsen bu geçkiler zarûri değil, yaygın âdet hâlindedir. Kaynak: eksd.org.tr