Türk sanat müziği bestekârlarımızdan Nâyi Osman Dede; hayâtı, besteleri, sitemde bulunan saz eserlerinin bütün bilgileri, notaları ve video yorumları.
Hayâtı
Nâyî Osman Dede’nin, doğum tarihi, kesin olarak belli değildir. Bu tarihin, 1642 – 1647 yılları arasında, bir tarih olduğu tahmin ediliyor.
Bazı kaynaklar, Gelibolulu olduğunu, küçük yaşında, İstanbul’a geldiğini bildiriyorsa da, hakkında bilgi veren kaynakların çoğunluğu, İstanbullu olduğunu ve Vefâ semtinde oturduğunu söylüyor.
Babası, Süleymaniye Darüşşifası reis’ül-hüddamı, Süleyman Efendi’dir. Tuhfe-i Hattatin yazarı, Müstâkim-zâde Sadeddin Efendi, babası hakkında bilgi vererek, “Bir pir-i sâhib nefes ve hezâr bimâr-ı bihuşa devâres olmuş haccü’l-harameyn bir zat-ı şerif idi” diyor.
Osman Dede, çok genç yaşından itibâren, güzel sanatların; mûsikî, şiir ve hat sanatı gibi kollarında çalışmaya başladı. Bu uğraşının sonucu olarak, 1672 yılında, Galata Mevlevîhânesi şeyhi, Gavsi Dede’nin hizmetine girerek, Mevlevî oldu.
Gavsi Dede, XVII.yüzyılın yetiştirdiği, değerli ilim ve sanat adamlarındandı. Şiir ve hat sanatını, iyi bilen, mensubu bulunduğu tarikatın, gerektirdiği bilgileri, nefsinde toplayan bir kimseydi.
Osman Dede, bu mevlevîhâneye girdikten sonra, şeyhinin, dizinin dibinde yetişti ve yetişmesinde bu kültür adamının, büyük etkisi oldu. Nâyî Osman Dede, bir yandan, Arapça ve Farsça öğrenirken, ney üflemeye ve tasavvufa çalışıyor, güzel yazı yazmayı, öğreniyordu. Ney çalmasını, üç yıllık “Çile” süresi içinde, geliştirdiği söylenir.
Söylentiye göre, bir gün Gavsi Dede’ye, Halil Efendi adında, bir dostu ziyârete gelmiş. Bir süre sohbetten sonra, her ikisinin de canı, ney dinlemek istermiş. O gün de, usta neyzenlerden, dergâhta hiç kimse yokmuş. O sıralarda, çok genç ve emekleme döneminde bulunan, Osman Dede’ye, ney çaldırmışlar.
Bütün acemiliğine rağmen genç sanatkârdaki kabiliyeti sezen, Halil Efendi, bu genç delikanlının, ileride neyzenbaşı olabileceğini, Gavsi Dede’ye söyleyerek, takdirlerini belirtmiş. Gerçekten de, Osman Dede, sanatkâr kişiliğini işleyip, geliştirdi ve sazında, erişilmez bir virtüoziteye ulaşarak, Galata Mevlevîhânesi’nde, on sekiz yıl, neyzenbaşı’lık yaptı.
Bu arada, Gavsi Dede’nin, kızı ile evlendi. Kayınbabasının ölümü üzerine, 1697 yılında, mevlevîhânenin şeyhliğine getirildi. Bu makamda, otuz üç yıl kaldıktan sonra, 1729 yılında, öldü ve tekkenin mezarlığına defnedildi. Yerine, oğlu Sırrı Abdülbâki Dede, Şeyh olmuştur.
XIX. yüzyılın, ünlü bilgini ve mûsikîşinaslarından, Ali Nutki Dede, Nasır Abdülbâki Dede, Abdürrahim Künhi Dede, Osman Dede’nin kızı, Saide hamın da, torunlarıdır. Bu büyük, din ve sanat adamı, iyilik seven, neşeli, güzel konuşan, kimseyi incitmeyen, herkesi kendine bağlayan bir kimseymiş.
Çağının, usta hattatlarındandır. Sülüs ve nesih türü yazıyı, Nefes-zâde İsmail Efendi’den, talik türü yazıyı ise, kayınbabası Gavsi Dede’den öğrendi. En çok, taliyk yazmada, başarılı imiş. Bir şâir olarak, o dönemin şiir anlayışı çerçevesinde, güzel örnekler vermiştir.
Tasavvufi gazelleri, mesnevi şeklinde yazdığı, Miraciyes’si, âşıkâne şiirleri, na’t’ları, Hazreti Muhammed’in, mûcizelerini anlatan, şiir şeklinde yazdığı bir eserinden başka, bazı nazireleri de vardır.
Şiirlerinde, “Nâyî” (neyzen – ney üfleyen) mâhlâsını kullanan, Nâyî Osman Dede’nin, Ravzatü’l-İcâz ile, Miraciye’si, göz önünde tutulursa, iyi bir tasavvuf şâiri olduğu, sonucuna varılır. Ney üflemedeki, ustalığı, o günden, bugüne kadar, “Kutb-i Nâyî” sıfatı ile anılması, neyzenbaşı olması ve bu görevi, on sekiz yıl başarı ile sürdürmesi ile belgelenmiştir.
Mûsikişinaslığına gelince, eserlerindeki ifâde kudreti, sağlamlık ve dâhiyâne sentezler, bu sanatı, ne derece bildiğini, anlatmaya yeterlidir. Mûsikinin, sadece teknik yönü ile değil, eski edvâr kitaplarını inceleyen, nazariyat ile uğraşan bir, sanatkârdır. Bu sanat dalında, notasızlığın, nelere mal olduğunu, görüp anlayarak, bir de, nota yazısı bulmuştur.
Kaynak: eksd.org.tr