Türk sanat müziği bestekârlarımızdan Zaharya Efendi; hayâtı, besteleri, sitemde bulunan eserlerinin bütün bilgileri, sözleri, notaları ve video yorumları.
Hayâtı
Kaynaklarda Zaharya Efendi’nin yaşadığı dönemle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Nûri Şeyda Bey, İkdam gazetesinde yazdığı bir makalede (7 Rebîülevvel 1316/26 Temmuz 1898) Zaharya’nın (Zacharias), III. Ahmed döneminde (1703 – 1730) Fener Rum Ortodoks Patrikhânesi Kilisesi’nde ilâhi okuyan bir rahip ve iyi bir tanbur icrâcısı olduğunu söyler, ardından Mîr Cemil ve Kürkçü lakaplarını alışının sebeplerini araştırır.
Suphi Ezgi, bazı el yazması güfte mecmualarındaki kayıtlara dayanarak onun Itrî‘den (ö. 1711) sonraki dönemde yaşadığını ve kürkçülükle uğraştığını kaydeder.
Ayrıca Georgios Papadopulos, Simvole İstin İstorian Tis Par’imin Eklisiastikis Mûsikîs adlı eserinde Zaharya’nın III. Selim dönemi (1789 – 1807) bestekârları arasında yer aldığını, aynı zamanda Fener Rum Ortodoks Patrikhânesi Kilisesi başmugannisi Daniel Protopsaltis’in yakın arkadaşı olduğunu, dolayısıyla hayâtının bu tarihlerden hareketle araştırılması gerektiğini yazar.
Hazîne-i Hâssa Dairesi Sırkâtibi Salâhî Efendi Vekāyi’nâme’sinde, 4 Şevval 1150 (25 Ocak 1738) tarihinde Topkapı Sarayı’nda icrâ edilen bir fasılda kendi eserlerinin de okunduğunu ve Zaharya’nın padişah tarafından ödüllendirildiğini kaydeder.
Rauf Yektâ Bey ise Zaharya hakkında şunları söyler: “Eski üstatlarımızın rivâyetine göre Zaharya Efendi, ekseri vaktini yaşadığı asrın müzik konservatuvarları hükmünde olan mevlevîhânelerde, tekkelerde geçirir.
Bu müzik menbalarına senelerce devamı sâyesinde âyin, ilâhi, durak, na’t, ezân okur ve sabah essalâtı verirmiş. Hatta Fener’de oturduğu mahalleye yakın olan mescidin minaresinde ara sıra ezân okuduğu ve gayet muhrik sesiyle sabah essalâtı verdiği meşhurdur”.
Ardından onun eserlerinin, kendisinden önceki bestekârlar tarafından tesis edilen halis klâsik Türk üslûbunun ince bir zevkle işlenmiş örneklerinden ibâret olduğunu ifâde eder. Ayrıca Zaharya hakkında, ileri yaşlarında Müslümanlığı kabul etmiş olabileceği yönünde kaynağı ve kesinliği belli olmayan bir varsayım da söz konusudur.
Başta Suphi Ezgi ve Yılmaz Öztuna olmak üzere sonradan yazılmış metinlerde Zaharya Efendi’nin 1740 yılı civarında öldüğü belirtilmektedir. Kiryakos Filoksenis Musika Leksion adlı eserinde, Zaharya’nın XVIII. yüzyılın sonlarına doğru eski büyük bestekârların eserlerini içeren Efterpi adlı bir kitap hazırladığını, ancak yayımlayamadan öldüğünü yazar.
Bu eser daha sonra Teodor Fokaefs ve Stavraki Bizantios tarafından 1830 yılında İstanbul’da neşredilmiştir. Aynı zamanda iyi bir nazariyatçı olan Zaharya Efendi’nin bestelediği eserlerin çoğu unutulmuş olup, günümüze ulaşabilen az sayıdaki bestesi klâsik repertuvarın önde gelen eserlerindendir.
Kaynak: islamansiklopedisi.info