Türk Mûsikîsinde dizi usûller diyebileceğimiz bir çeşitte bazı usûller vardır. Bunlar, aynen kendi formasında olan birkaç büyük usûlün yanyana sıralanmasıyla elde edilmişlerdir. Bu usûller; iki çeşit Zencîr usûlü, sekiz çeşit Darbeyn ve bir çeşit Çar usûllerdir.
Birinci Çeşit Zencîr Usûlü
- 120 zamanlıdır.
- Bir çifte Düyek (16/4), bir Fâhte (20/4), bir Çember (24/4), bir Devr-i Kebîr (28/4), bir Berefşân (32/4) usûllerinin kendi formalarında peşpeşe sıralanmaları ile elde edilmiştir. Bu beş çeşit usûlün hepsi ikinci mertebede yani 4’lük mertebededir. 16 zamanlı usûlle başlayıp, 4’er zaman artarak 32 zamanlıya kadar gelir (16 + 20 + 24 + 28 + 32 = 120). En başa 120/4 yazarak her usûlün başına usûl rakamını ve onu meydana getiren küçük usûl veya zamanlar noktalı ölçü çizgisiyle, her usûlün sonu düz bir ölçü çizgisiyle 120 zamanın sonu ise düz iki ölçü çizgisiyle ayrılmalıdır. Onu tâkib eden usûlün başına yine 120/4 yazılmalıdır.
- 120/4’lük ikinci mertebesi kullanılmıştır.
- Peşrev, beste ve kâr‘larda kullanılmıştır. Bu usûl ile ölçülmüş bestelerde mısra ve terennüm 1 usûldür. Mısra Çifte Düyek’le başlar ve Çember sonunda biter. Devr-i Kebîr de terennüm ile başlar ve Berefşân usûlünde de mısraın sonundan alınmış bir kısım tekrar edilir.
- Dede Efendi‘nin Sultanî Yegâh bestesinde Berefşân yoktur. Bu sebeple hem usûl 88 zamanlı olur, hem de terennümden sonra mısraın sonundan alınan kısmın tekrarı yoktur. Dede’nin kullandığı bu Berefşan’sız usûle hem bir çeşit Zencir, hem de bir çeşit Çar usûl demek kâbildir.
Turan Mamay, usûlün vuruluşunu gösteriyor:
224 Birinci Çeşit Zencir Usülü
