Rızâ Tevfik Bölükbaşı, 1869 yılında Edirne’ye bağlı Cesir (Mustafapaşa)’da dünyâya geldi. Babası Mülkiye kaymakamlarından Hoca Mehmet Tevfik, annesi Kafkas muhacirlerinden Münire Hanım idi. İlk tahsilini İstanbul’da bir Musevî okulunda yaptı. Rüştiye’yı Gelibolu’da okudu.
Mülkiye Mektebı’nde öğrenci iken bâzı olaylara karıştığı için okuldan çıkarıldı (1890). Sonra Tıbbiye’ye girdi ve 1899 yılında mezun oldu. 1908 yılına kadar Karantina idaresi’nde doktorluk yaptı. Maarif Nazırlığı (1918) ve Şûrayı Devlet Reisliği (1919) yaptı.
Sevr Antlaşması’nı imzalayan hey’et in içinde yer aldı. Bu yüzden Yüzellilikler listesine alındı ve yurt dışına sürüldü (1922). Sürgün hayâtını Ürdün’de geçirdi. 1943 yılında çıkan af kanunundan istifâde ile yurda döndü. 31 Aralık 1949 tarihinde, felç tedavisi için yattığı İstanbul Gureba Hastanesi’nde, zatürreden vefat etmiştir. Mezarı, Zincirlikuyu Asri Mezarlığı’nda bulunmaktadır.
XX. asır şairlerindendir. Feylesof diye de tanınır. Batı felsefesinin Türkiye’de tanınmasında çalışmaları olduğu ve Darülfünun’da felsefe dersleri verdiği için bu ünvânı almıştır. Şâir olarak hiçbir edebî topluluğa dâhil olmamıştır. Halk şiiri tarzında yazdığı manzumeleri ile tanınmıştır. Koşmaları, nefesleri ve dîvanları, saz ve tekke şiirinin kaynağından beslenmiştir. Bu şiirler sayesinde hece vezni canlanmış, yaygınlaşmış, halk şiirimizin aydınlar arasında da sevilmesi mümkün olmuştur.
Şairliği
Türk şiirinde hece vezninin yaygınlaşmasına katkıda bulunan şairlerimizden biridir. 1914 yılından sonra yetişen Beş Hececiler’i de etkilemiştir. Şiirlerinde halk şairlerinin diline yakın bir dil kullanmıştır. Hece veznini ısrarla savunsa da, aruz ve heceyi birlikte kullanmış, en çok koşma nazım şeklinde şiirler yazmıştır. Çocukluğundan beri başına gelenler ve özellikle gurbette geçen yıllarının izleri şiirlerine bezginlik, hüzün ve kötümserlik halinde hissedilir. İçli şiirler yazan Rızâ Tevfik Bölükbaşı, didaktik (öğretici) şiiri hiçbir zaman benimsememiştir.
Eserleri
Rızâ Tevfik Bölükbaşı, bütün şiirlerini tek kitabı olan, Serab-ı Ömrüm adlı kitabında bir araya getirmiştir. Bu kitap, 1934 yılında Lefkoşa’da basıldı. Halk edebiyatının tanıtılması ile ilgili çalışmalar da yapan Rızâ Tevfik Bölükbaşı’nın Hayyam çevirileri, Tevfik Fikret hakkında incelemesi ve yarım kalmış Felsefe dersleri adlı yapıtları vardır. Bazı anılarını “Biraz da Ben Konuşayım” adıyla kaleme almıştır.