Şarkı nedir?

Özet

Türk mûsikîsinde küçük usûllerle ölçülen sözlü, terennümsüz, dört haneli eserlere “Şarkı” adı verilir.

Genellikle dört mısralık güftelerden meydana gelen şarkılar, dört hane olarak bestelenir.

1. hane “Zemin” adını alır. Bu hane esas makam dizisinin seslerinin gösterildiği bölüm olup, şarkılarda giriş bölümünü teşkil eder.
2. hane “Nakarat” adını alır. Bu kısımda genellikle yakın makam dizilerine geçkiler bulunur. Nakaratların bitiş kısmında adını taşıdığı makam dizisinin sesleri ile karar bulunur.
3. hane “Meyan” adını alır. Meyan’da esas makam dizilerinde dolaşıldığı kadar genellikle tiz perdelerde dolaşılır ve geçkiler yapılır.
4. hane ise, ikinci satır melodisi ile dördüncü satırın okunmasından ibaret olup, nakarat adını taşır.

Türk mûsikisinde; Peşrev, Kâr, Beste, Ağır semai, Şarkı, Yürük semai ve Saz semaisi‘nden meydana gelen fasıllara “Takım” adı verilir. Türk mûsikîsinde bir makâmın kabul edilebilmesi için, bu şekilde bir takım oluşması şarttır. Kaynak: anadolu.edu.tr

• Türk mMûsıkîsinde küçük usûllerle ölçülen sözlü, terennümsüz, dört haneli eserlere şarkı adı verilir.
• Genellikle dört mısralık güftelerden meydana gelen şarkılar, dört hane olarak bestelenir.
• Birinci hane zemin adını alır. Bu hane esas makam dizisinin seslerinin gösterildiği bölüm olup, şarkılarda giriş bölümünü teşkil eder.
• İkinci hane nakarat adını alır. Bu kısımda genellikle yakın makam dizilerine geçkiler bulunur. Nakaratların bitiş kısmında adını taşıdığı makam dizisinin sesleri ile karar bulunur.
• Üçüncü hane meyan adını alır. Meyan’da esas makam dizilerinde dolaşıldığı kadar genellikle tiz perdelerde dolaşılır ve geçkiler yapılır.
• Dördüncü hane ise, ikinci satır melodisi ile dördüncü satırın okunmasından ibaret olup, nakarat adını taşır.

Şarkılarda yapı

• Şarkıların genellikle dört haneden ibaret olduğunu yukarıda belirtmiştik. Dört mısralı şarkıların her satırı bir haneyi teşkil eder.
• Her satır çoğunlukla birer defa bestelenir. İkişer defa okunur. Bu satırların sonunda dolaplar bulunur.
• Yukarıda da açıklandığı gibi ikinci ve dördüncü hanelerin (satırların) besteleri aynıdır.
• Bazen de her satır veya bazı satırlar ikişer defa bestelenirler. Bu durumda ilgili satır okunur. Bitiminde aynı sözler yeni bir melodi ile tekrar edilir ve doğrudan bir sonraki satıra bağlantı yapılarak geçilir.

Klâsik tarzda bestelenmiş, her satırı bir defa olan şarkı formu

• Birinci satırda esas makama giriş yapılır. Zemin mısraı okunarak sonda dolap kısmında karar sesine inilir. Başa dönülerek aynı satır tekrarlanır. Ancak bu defa sona gelindiğinde birinci dolap yerine ikinci dolap okunarak ikinci mısraya (satıra) geçilir. Nakarata geçiş sesi genellikle güçlü sesi ile gösterilir.
• Nakarat ilk satır gibi iki defa tekrar edilir. Satır sonundaki dolap hanesinin birinci bölümünde güçlü sesi ile satırın başına dönüleceği belirtilir.
  Dolabın ikinci bölümü ise makâmın ana sesleri ile inilen karar sesinin bulunduğu bölümdür. Karar sesinin burada bulunmasının sebebi, şarkıların nakarat sonlarında bitmesindendir.
• Meyan bölümüne geçiş ise bu durak sesinin gösterilmesiyle olur. Genellikle tiz seslerle meyanı yapılan şarkılarda ikinci defa tekrar, tiz durak sesinin dönüş bölümünde gösterilmesiyle olur. İkinci defa meyanın okunmasıyla güçlü sesi gösterilerek nakarata geçilir.
• Dördüncü hane ise ikinci satır melodisinin tekrarıdır. Şarkının bitişi nakaratın sonunda bulunan bitiş sesi (durak) iledir.
• Günümüzde şarkılar genellikle klasik tarzın dışında serbest bir anlayışla bestelenmektedir. Bu tarz şarkılara fantezi eserler adı verilmektedir.
• Zemin hanesi bir defa bestelendiği gibi iki ayrı melodi ile iki defa bestelenebilir. Veya yalnızca meyan kısmı iki defa bestelenmiş şarkılar da bulunmaktadır.
• Şarkı formu çok işlenmiş ve en sevilen beste tarzıdır. Küçük usûllerle yazılmış olma larına karşılık, serbest, usûlsüz bölümleri olan şarkılar da pek çoktur.

Şarkılarda usûl

• Şarkılar daima küçük usûllerle ölçülmüşlerdir. Her ne kadar 15 zamanlıya kadar küçük usûller varsa da şarkılar çoğunlukla 10 zamanlıya kadar olan usûllerle ölçülmüşlerdir.
• Şarkılar, küçük usûllerle ölçüldüğü için, beste ve semailere oranla etkileri daha başkadır. Usûllerinin küçük olmaları gereği daha ritmik ve hareketli bir yapıya sahip olmalarının yanısıra, beste ve semailer kadar ağırbaşlı, hatta onlardan daha ağır yapılı şarkılara da rastlanır.