Klâsik Türk müziği, taksim formu hakkında.
Taksîm Formu
Tek bir sazla, makamların ses dizilerinde dolaşmaya, “Taksîm” adı verilir. Taksîm formunun, batı müziğindeki karşılığı impruvize dir.
Taksim, bir saz eserine veya bir şarkıya başlanılmadan evvel, icrâ edilecek makâmın seslerinde, güzel nağmelerle seyir yapmak (dolaşmak) tır.
Taksîm yapılırken, girilecek makâmın güçlüsü, asma kalışı ve durağı, bilhassa belirtilir. Şu hâlde taksim, usûle uyulmadan, icrâ edilecek eserin makâmına, usûlüne, uslûbuna uygun bir şekilde, bir seyir ile, durak sesinin bağlantısından ibârettir de denilebilir.
Türk mûsıkîsinde, farklı bir makamdaki eserin icrâsına geçmeden önce, taksîm yapmak adet olmuştur. Taksîm yapmak suretiyle meşhur olmuş pek çok sazendemiz vardır. Tanburî Cemil Bey, bu konuda virtüöz mertebesine ulaşmış bir sanatkârdır.
Taksîm’in ritmik yapısı, genellikle “serbest” veya “ritimsiz” olarak tanımlanmış ve üzerinde pek az çalışılmıştır. Taksîm ile, çeşitli sözel formlar arasında benzerlik kuran Türk müzisyenlere göre duraklamalar, bir sanatçının müzikâl söyleminde, noktalama işareti yerine geçmektedir.
Taksimlerdeki duraklamalara atfedilen hitâbî önem ve onların kullanımının tahlilinde karşımıza çıkan yapısal düzen göstermektedir ki, usta müzisyenler, doğaçlamaları, işlevsel ve yapısal olarak kullanmaktadır.
Taksîm (Taqsim: Bölmek) Arapça bir kelime olup; müzikâl anlamda, Arap ve Klâsik Türk Mûsikîsi’nde, bir doğaçlama biçimidir. Amacı, kendinden sonra çalınacak sözlü veya sazlı eserin, makâmını tanıtmak olan taksîm, zamanla gelişerek, Türk sazendelerinin müzikâl ve sanatsal ifâde şekillerinin en önemli formu haline gelmiştir.
Etno müzikoloji literatüründe, taksîmin kendine özgü ritmik yapısı; serbest, ölçüsüz veya genel olarak akıcı ritm olarak tanımlanmaktadır. Türk müzikoloji literatüründe taksîm, genelde ölçü kriteri (usulü) az olan veya hiç olmayan, genellikle de “usulsüz” olarak ifâde edilir.
Soyutluk, esneklik ve taksîmin ritminin tanımlanamaması, muhtemelen müzik literatürünün çoğunda taksîmin ritmik özelliklerinden ziyâde, melodik özelliklerine vurgu yapılmış olması nedeniyledir.
Kaynak: dergipark.gov.tr