Tek bir sazla, makamların ses dizilerinde dolaşmaya, “Taksim” adı verilir. Taksim formunun batı müziğindeki karşılığı impruvize dir. Taksim, bir saz eserine veya bir şarkıya başlanılmadan evvel icra edilecek makamın seslerinde güzel nağmelerle seyir yapmak (dolaşmak) tır.
Taksim yapılırken girilecek makamın güçlüsü, asma kalışı ve durağı bilhassa belirtilir. Şu halde Taksim, usûle uyulmadan icra edilecek eserin makamına, usûlüne, uslûbuna uygun bir şekilde, bir seyir ile durak sesinin bağlantısından ibarettir de denilebilir.
Türk mûsıkîsinde bir eserin icrasına geçmeden önce taksim yapmak adet olmuştur. Taksim yapmak suretiyle meşhur olmuş pek çok sazendemiz vardır. Tanburî Cemil Bey bu konuda virtüöz mertebesine ulaşmış bir sanatkârdır.
Taksim’in ritmik yapısı, genellikle “serbest” veya “ritimsiz” olarak tanımlanmış ve üzerinde pek az çalışılmıştır. Taksim ile çeşitli sözel formlar arasında benzerlik kuran Türk müzisyenlere göre duraklamalar, bir sanatçının müzikal söyleminde noktalama işareti yerine geçmektedir.
Taksimlerdeki duraklamalara atfedilen hitâbî önem ve onların kullanımının tahlilinde karşımıza çıkan yapısal düzen göstermektedir ki, usta müzisyenler doğaçlamaları işlevsel ve yapısal olarak kullanmaktadır.
Taksim (Taqsim: Bölmek) Arapça bir kelime olup; müzikal anlamda Arap ve Klasik Türk Musikisi’nde bir doğaçlama biçimidir. Amacı kendinden sonra çalınacak sözlü veya sazlı eserin makamını tanıtmak olan taksim, zamanla gelişerek Türk sazendelerinin müzikal ve sanatsal ifade şekillerinin en önemli formu haline gelmiştir.
Etno müzikoloji literatüründe taksimin kendine özgü ritmik yapısı; serbest, ölçüsüz veya genel olarak akıcı ritm olarak tanımlanmaktadır. Türk müzikoloji literatüründe taksim, genelde ölçü kriteri (usulü) az olan veya hiç olmayan, genellikle de “usulsüz” olarak ifade edilir.
Soyutluk, esneklik ve taksimin ritminin tanımlanamaması, muhtemelen müzik literatürünün çoğunda taksimin ritmik özelliklerinden ziyade, melodik özelliklerine vurgu yapılmış olması nedeniyledir. Kaynak: dergipark.gov.tr
Bayram Coşkuner‘den hicaz taksim:
