Tek bir sazla, makamların ses dizilerinde dolaşmaya, “Taksîm” adı verilir. Taksîm formunun batı müziğindeki karşılığı impruvize dir. Taksim, bir saz eserine veya bir şarkıya başlanılmadan evvel icra edilecek makâmın seslerinde güzel nağmelerle seyir yapmak (dolaşmak) tır.
Taksîm yapılırken girilecek makâmın güçlüsü, asma kalışı ve durağı bilhassa belirtilir. Şu halde Taksim, usûle uyulmadan icra edilecek eserin makâmına, usûlüne, uslûbuna uygun bir şekilde, bir seyir ile durak sesinin bağlantısından ibarettir de denilebilir.
Türk mûsıkîsinde bir eserin icrasına geçmeden önce taksîm yapmak adet olmuştur. Taksîm yapmak suretiyle meşhur olmuş pek çok sazendemiz vardır. Tanburî Cemil Bey bu konuda virtüöz mertebesine ulaşmış bir sanatkârdır.
Taksîm’in ritmik yapısı, genellikle “serbest” veya “ritimsiz” olarak tanımlanmış ve üzerinde pek az çalışılmıştır. Taksîm ile çeşitli sözel formlar arasında benzerlik kuran Türk müzisyenlere göre duraklamalar, bir sanatçının müzikal söyleminde noktalama işareti yerine geçmektedir.
Taksimlerdeki duraklamalara atfedilen hitâbî önem ve onların kullanımının tahlilinde karşımıza çıkan yapısal düzen göstermektedir ki, usta müzisyenler doğaçlamaları işlevsel ve yapısal olarak kullanmaktadır.
Taksîm (Taqsim: Bölmek) Arapça bir kelime olup; müzikal anlamda Arap ve Klasik Türk Musikisi’nde bir doğaçlama biçimidir. Amacı kendinden sonra çalınacak sözlü veya sazlı eserin makâmını tanıtmak olan taksîm, zamanla gelişerek Türk sazendelerinin müzikal ve sanatsal ifade şekillerinin en önemli formu haline gelmiştir.
Etno müzikoloji literatüründe taksîmin kendine özgü ritmik yapısı; serbest, ölçüsüz veya genel olarak akıcı ritm olarak tanımlanmaktadır. Türk müzikoloji literatüründe taksîm, genelde ölçü kriteri (usulü) az olan veya hiç olmayan, genellikle de “usulsüz” olarak ifade edilir.
Soyutluk, esneklik ve taksîmin ritminin tanımlanamaması, muhtemelen müzik literatürünün çoğunda taksîmin ritmik özelliklerinden ziyade, melodik özelliklerine vurgu yapılmış olması nedeniyledir. Kaynak: dergipark.gov.tr
Bayram Coşkuner‘den hicaz taksîm:
