Türk sanat müziği fasıllarında kullanılan sıfatlardan, Sâzende ve sersâzende hakkında bilgiler ile fasıl müziğinin tanıtımı.
Fasıl Sanatçıları
Fasıl grubundaki sanatçılar, gruptaki görevlerine göre özel bazı isimlerle anılırlar. Bir fasıl heyetinde, enstrüman çalan kişilere sâzende, eserleri okuyan kişilere ise, hânende adı verilir. Fasıl icrâ edilirken, o faslı yöneten kişi, hanendelerden biri ise; o kişi ser-hânende veya baş hanende adı ile anılır.
Sâzendelerin başında ise, ser-sâzende veya baş sâzende adıyla anılan şefleri bulunur. Hânendeler, ellerinde her zaman bir zilli def veya bir daire bulundururlar ki, bu enstrüman, fasıl heyetinde kullanılan ritim sazlarıdır.
Özellikle baş hânende, elindeki zilli def ile, faslı yönetir, icrâ sırasında, hangi eserin söyleneceğini, hangi şarkıya, nasıl ve ne zaman geçileceğini, elindeki zilli defle yaptığı, bazı küçük jestler, işaretler ve bazı hareketlerle, gruptaki hânende ve sâzendelere haber verir.
Fasıl icrâsında bir önemli konu da, eser seçimidir. Elli yıldır fasıl yapan, gerek sâzende, gerekse hânende birçok müzisyen, repertuarın fasıl icrâsı sırasında belirlendiğini söylemişlerdir.
Türk müziği’ndeki her şarkı, fasıl icrâsında yer alamaz. Gerek usul, gerekse melodi açısından, fasıl icrâsına uygun şarkılar seçilmelidir. Günümüzde bu şarkılar, “fasıl şarkısı” olarak adlandırılır ve bir fasıl icrâsında, bu şarkılar seslendirilir.
Fasıl icrâsına, Peşrev formundaki bir eserle girilir. Ağır Aksak usulünde Şarkı formunda birkaç eserin ardından; Sengin Semai, Aksak, Curcuna gibi, daha yürük usullerde şarkılar okunur ve en son yine aynı makamda, bir saz semaisi veya sirto, ya da oyun havası ile bitirilir.
Fasıl icrâları, bulunulan yere ve özellikle de, müzisyenlerin repertuar bilgilerine göre uzun süre icrâ edilebilir.
Fasıl icrâsının karakteristiği olan devamlılığını bozmamak adına, icrâ sırasında hânendelerin ve sâzendelerin dinlenebilmeleri için, arada 20 – 25 dakika sürebilen Taksimler yapılır. Yine aynı şekilde, arada gazel de okunabilmektedir.
Bu doğaçlamalarda, gerek hanende, gerekse sâzende, sazıyla ve sesiyle tüm hünerlerini gösterir. Fasıl repertuarı ve eserlerinin seçiminde, ardı ardına gelecek uygun fasıl şarkılarını sıralamak önemlidir.
Fasıl icrâsı, ağır eserlerle başlar, bu eserlerin ardından, her biri bir öncekinden daha yürük sayılabilecek şarkılarla devam eder ve hızlı bir sözsüz eserle sona erer.
Merve Eken Küçükaksoy
Kaynak: mûsikîdergisi.net